Felsefe M.Ö. 600 dolaylarında Anadolu’nun batı kıyısındaki İyonya’nın küçük şehirlerinde doğdu. Buradaki insanlar evren hakkında temel sorular sorabilecek özgürlüğe ve cesarete sahipti. Yanıtları, kimi zaman isabetli olmasa da, asla gülünç değildi. Yine de onlara dair bildiklerimizin çoğunu, 200 yıl sonra yazan Aristoteles’ten edinmekteyiz.
Rivayete göre Thales, rahiplerden geometri öğrenmek amacıyla Mısır’ı da ziyaret etti ancak nesnelerin doğasına ilişkin görüşlerini rahiplerin bilgisine borçlu değildi. Düşük sıcaklıklarda suyun katılaşmasını, yüksek sıcaklıklarda buharlaşmasını, karaların sularla çevrili oluşunu ve suyun gökten düşüşünü gözlemleyen Thales, suyun her şevin ana kaynağı olduğu sonucuna vardı.
Thales muhtemelen o zaman radikal bir fikir olan dünyanın yuvarlaklığını da öngörmüştü. Daha da önemlisi Thales bu sonuçlara gözlem yaparak ve düşünerek ulaşmıştı. Yoksul ama ticaret alanında yetenekli biriydi. Bir defasında bereketli bir hasat olacağını öngörerek, çok sayıda zeytinyağ cenderesi satın aldı. Thales ayrıca (beyhude de olsa) İyon şehirlerini doğuda yükselen Asya imparatorluklarına karşı birleşmeleri için uyardı. Thales daha sonra Yunan’ın Yedi Bilgesi’nden biri olarak saygı gördü.
Anaksimandros'un kozmoloji görüşleri o kadar radikaldi ki, öğrencisi Anaksimenes tarafından dahi reddedildi. Anaksimenes Dünya'nın düz olduğunu ve yıldızların ateşten yapılmış yapraklar olduğunu düşünüyordu. Bu görüşleri, o dönemde ustasının görüşlerinden daha çok kabul gördü.
Pythagoras'ın en büyük matematiksel keşfiyse, bir dik üçgenin iki kısa kenarının karelerinin toplamının, uzun kenarın (hipotenüs) karesine eşit olmasıdır. Pythagoras ayrıca oktavlar arasındaki uyumu keşfetti. Sayılara dair gizemli bir inancı vardı. Sayıların evreni yönettiğini düşündü. Ona göre astronomi ve Ona göre astronomi ve uyum iki kız kardeş gibiydi. Bertrand Russell, Yunan düşüncesinde us ve gizem arasında uzun süren çatışmayı ilk kez su yüzüne çıkaran Pythagoras’ı “yaşamış en önemli kişilerden biri” olarak nitelendirdi. Pythagoras’ın yazdıklarından geriye bir şey kalmadıysa da, eserleri Platon’u derinden etkilemiştir.
Yunan şehir devletlerinin sağladığı özgürlük, entelektüel açıdan cüretkâr yurttaşlarının sınırlarının bulunmadığı anlamına gelmez. Serbest düşünceye karşı tuhaf bir tepki (özellikle Atina'da Sokrates örneğinde görüldüğü gibi) vardı ancak daha önceki (ve sonraki birçoklarına göre) şehirlere kıyasla eski Yunan'da çok daha fazla entelektüel özgürlük vardı. Bu özgürlük, Roma yönetimi ve sonrasında neredeyse 1000 yıl boyunca devam etti. MÖ 320’den sonra filozofların çoğunu siyasetle ilgilenmek yerine iç mutluluk ve özgürlüğü (eudaimonia) aramaya koyuldu.
Felsefedeki aydınlanma doğa bilimlerini de etkiledi. İlk filozoflar aynı zamanda bilim insanlarıydı. Astronomi, biyoloji, coğrafya, matematik ve zooloji Yunanca sözcüklerdir. Sokrates daha çok etik üzerine odaklandı. Platon doğal dünyayı reddetti. Aristoteles ise doğal dünya ve insan üzerine son derece geniş bir bilgi sahibiydi. Genelde hafife alınsa da, önemli teknolojik ilerlemeler de görüldü. Yunan’da tıp ilk kez akla ve araştırmaya dayanan bir alan haline geldi ve 1500 yıl boyunca aşılamayacak bir seviyeye erişti.
İYONYA FİLOZOFLARINDAN THALES MÖ Y. 625-547
O zamanlar zengin bir Yunan şehri olan Miletos doğumlu Thales, doğa felsefesinin kurucusu olarak kabul edilir. MÖ 28 Maviş 585'te güneş tutulmasını öngördü ve dehşete kapılan Lidyalılar ve Medler arasındaki muharebe durdu. Bu kesinlik (zamandan ziyade mekânsal yanılmazlık) Thales’in kayıtları yüzlerce yıl geçmişe giden Babil astronomisi hakkında bilgi sahibi olduğunu gösterir.Rivayete göre Thales, rahiplerden geometri öğrenmek amacıyla Mısır’ı da ziyaret etti ancak nesnelerin doğasına ilişkin görüşlerini rahiplerin bilgisine borçlu değildi. Düşük sıcaklıklarda suyun katılaşmasını, yüksek sıcaklıklarda buharlaşmasını, karaların sularla çevrili oluşunu ve suyun gökten düşüşünü gözlemleyen Thales, suyun her şevin ana kaynağı olduğu sonucuna vardı.
Thales muhtemelen o zaman radikal bir fikir olan dünyanın yuvarlaklığını da öngörmüştü. Daha da önemlisi Thales bu sonuçlara gözlem yaparak ve düşünerek ulaşmıştı. Yoksul ama ticaret alanında yetenekli biriydi. Bir defasında bereketli bir hasat olacağını öngörerek, çok sayıda zeytinyağ cenderesi satın aldı. Thales ayrıca (beyhude de olsa) İyon şehirlerini doğuda yükselen Asya imparatorluklarına karşı birleşmeleri için uyardı. Thales daha sonra Yunan’ın Yedi Bilgesi’nden biri olarak saygı gördü.
İYONYA FİLOZOFLARINDAN ANAKSİMANDROS MÖ Y. 610 - Ö. 540
Thales’in öğrencisi Miletoslu Anaksimandros, ustasının suyun önemine dair görüşlerini reddetti. Anaksimandros bu dünyanın ve onun ardında yer alan, bilgimizin ötesindeki sayısız dünyanın, varoluşun temeli ape-rioridan (sonsuzluk] geldiğini düşündü. Bu kavramdan “sayısız dünya” ortaya çıktı. Anaksimandros hatalar yapsa da geometrik astronominin öncüsüydü. Dünya’nın dev bir silindir olduğunu ve bütün cisimlerden eşit uzaklıkta uzayda desteksiz bir biçimde durduğunu söyledi. Ona göre diğer gezegenler (Güneş ve Ay da dahil) yörüngeleri üzerinde hareket ediyorlardı. Anaksimandros'un ilk harita ile ilk güneş saatini (gnomon) de yaptığı düşünülmektedir. Bu, saatlerin var olmadığı bir çağ için çok önemli bir buluştu. Anaksimandros, fosilleri inceledikten sonra canlıların denizden geldiği ve evrimleştiği üzerine yorumlarda bulundu.Anaksimandros'un kozmoloji görüşleri o kadar radikaldi ki, öğrencisi Anaksimenes tarafından dahi reddedildi. Anaksimenes Dünya'nın düz olduğunu ve yıldızların ateşten yapılmış yapraklar olduğunu düşünüyordu. Bu görüşleri, o dönemde ustasının görüşlerinden daha çok kabul gördü.
İYONYA FİLOZOFLARINDAN PYTHAGORAS MÖ Y. 570 - Ö. 497
Filozof (bilgelik aşığı) olarak adlandırılan ilk kişi Pythagoras filozof-matematikçi, sihirbaz ve gizemciydi. Samos adasında doğdu. Adanın tiranı Polykrates'in yönetiminden kaçtı. MÖ 530 dolaylarında güney İtalya'daki Kroton’a yerleşti. Burada uzun süre devam eden gizli bir cemaat kurdu. Söylenenlere göre beyaz keten giyer, altın taç takardı. Pythagoras Orpheus'a ait olduğu düşünülen hararetli şiirler okurdu. Orfistler gibi ruhun ölümsüzlüğüne inanırdı. Ona göre ruh, bir hayvanda yeniden doğacaktı. Bu görüşü kendisini vejetaryen yaptı.Pythagoras'ın en büyük matematiksel keşfiyse, bir dik üçgenin iki kısa kenarının karelerinin toplamının, uzun kenarın (hipotenüs) karesine eşit olmasıdır. Pythagoras ayrıca oktavlar arasındaki uyumu keşfetti. Sayılara dair gizemli bir inancı vardı. Sayıların evreni yönettiğini düşündü. Ona göre astronomi ve Ona göre astronomi ve uyum iki kız kardeş gibiydi. Bertrand Russell, Yunan düşüncesinde us ve gizem arasında uzun süren çatışmayı ilk kez su yüzüne çıkaran Pythagoras’ı “yaşamış en önemli kişilerden biri” olarak nitelendirdi. Pythagoras’ın yazdıklarından geriye bir şey kalmadıysa da, eserleri Platon’u derinden etkilemiştir.
İYONYA FİLOZOFLARINDAN KOLOPHON'LU KSENOPHANES MÖ Y. 570 - Ö. 480
Ksenophanes doğduğu küçük şehri, MÖ 545'te Perslerin eline düşmesinden sonra terk etti ve hayatını Sicilya’da geçirdi. Olympos tanrılarının hafifmeşrep ve ahlaksız tasvirleri nedeniyle Homeros’u ve tanrılara dair insan merkezci kavramlar kullanmaları nedeniyle şairleri eleştirdi. "Traklar tanrılarını Trakyalı, Afrikalılar ise Afrikalı olarak tasvir ederler. Eğer atların veya sığırların elleri olsaydı ve çizebilseydiler; onlar da at veya sığır şeklinde tanrılar yaratırlardı" diyerek dine yeni ve şaşırtıcı bir bakış açısı getirdi ve çok sayıda taraftar topladı. Bir doğa filozofa için garip biçimde Dünya’nın düz olduğunu ve gökyüzünün sonsuzluğunu varsaydı. Bu görüş doğrultusunda her gün yeni bir güneşin doğduğunu ve battığını savundu.FELSEFE NEDİR?
Felsefe "merakla” başlar. Ve Yunanlarla başladı, Yunanlar neredeyse tüm sınırlamalardan bağımsız olarak, evren ve insanlığın evrendeki yeri üzerine ilk kez sistematik bir biçimde düşündüler. Etik, metafizik ve filozof gibi Yunanca kökenli sözcükler, aynı zamanda Yunanların bulduğu kavramlardı. Batı felsefesi, Yunan temelleri üzerinde öylesine sağlam durmaktadır ki bu felsefenin "Platon’a düşülen dipnotlar" olarak adlandırılması (20. yüzyıl filozofu A. N. Whitehead tarafından) yalnızca bir abartmadır.Yunan şehir devletlerinin sağladığı özgürlük, entelektüel açıdan cüretkâr yurttaşlarının sınırlarının bulunmadığı anlamına gelmez. Serbest düşünceye karşı tuhaf bir tepki (özellikle Atina'da Sokrates örneğinde görüldüğü gibi) vardı ancak daha önceki (ve sonraki birçoklarına göre) şehirlere kıyasla eski Yunan'da çok daha fazla entelektüel özgürlük vardı. Bu özgürlük, Roma yönetimi ve sonrasında neredeyse 1000 yıl boyunca devam etti. MÖ 320’den sonra filozofların çoğunu siyasetle ilgilenmek yerine iç mutluluk ve özgürlüğü (eudaimonia) aramaya koyuldu.
Felsefedeki aydınlanma doğa bilimlerini de etkiledi. İlk filozoflar aynı zamanda bilim insanlarıydı. Astronomi, biyoloji, coğrafya, matematik ve zooloji Yunanca sözcüklerdir. Sokrates daha çok etik üzerine odaklandı. Platon doğal dünyayı reddetti. Aristoteles ise doğal dünya ve insan üzerine son derece geniş bir bilgi sahibiydi. Genelde hafife alınsa da, önemli teknolojik ilerlemeler de görüldü. Yunan’da tıp ilk kez akla ve araştırmaya dayanan bir alan haline geldi ve 1500 yıl boyunca aşılamayacak bir seviyeye erişti.
Kitap tavsiyesi: Kitap olarak, İş Bankası Yayınları'ndan çıkan Antik Yunan eserinden ayrıntılı bilgi öğrenebilirsiniz. Siz de bu konu ile kitap yorumlarınızı bize iletebilirsiniz. Okuma listesine eklenebilecek bir kitap.
